Alergenem nazywamy jakąkolwiek substancję, zwykle będąca białkiem, wywołującą reakcję uczuleniową. Dzieje się tak, ponieważ określona substancja rozpoznawana jest przez organizm jako obca i stanowiąca zagrożenie. Raz zaistniałe uczulenie sprawia, że nawet niewielka ilość alergenów może spowodować reakcję uczuleniową.
Co to jest reakcja uczuleniowa?
Reakcja uczuleniowa stanowi określony typ reakcji odpornościowej, która zamiast chronić organizm, niszczy go przez wywołanie niepożądanych objawów. Podczas prawidłowej reakcji układu odpornościowego po rozpoznaniu antygenu zaczyna się gwałtowny podział limfocytów i produkowane są komórki wytwarzające przeciwciała, których zadaniem będzie wiązanie antygenu. Gdy wywołuje on alergie, nazywany jest alergenem. Jest on substancją samą w sobie nieszkodliwą, ale organizm reaguje na niego w taki sposób, jakby zagrażał ustrojowi. Nie alergen, lecz właśnie reakcja uczuleniowa szkodzi organizmowi. Istotą alergii jest bowiem brak zdolności organizmu do odróżniania substancji niebezpiecznych od nieszkodliwych.
Powstawanie reakcji alergicznej
W powstawaniu reakcji uczuleniowej można wyróżnić dwie fazy:
- Pierwszą faza jest uwrażliwienie organizmu na bodźce, które wywołują reakcję uczuleniową. Powoduje to uczulenie pacjenta na daną substancje.
- Drugą faza jest wzbudzenie w organizmie reakcji na skutek zetknięcia się pacjenta po raz kolejny z tym samym alergenem. Należy zaznaczyć, że pierwszy kontakt z alergenem nie powoduje wzbudzenia w organizmie reakcji, ale w jej wyniku może dojść do uwrażliwienia pacjenta na daną substancję. Wówczas kolejny kontakt z danym alergenem wywoła już reakcję uczuleniową.
Klasyfikacja reakcji uczuleniowych
W latach sześćdziesiątych XX wieku dwóch brytyjskim immunologów opublikowało klasyfikacje reakcji wynikających z nadwrażliwości, czyli reakcji uczuleniowych. Według niej reakcje alergiczne można podzielić na cztery różne typy:
- Reakcje typu I: to reakcje bezpośrednie, zwane też anafilaktycznymi, podczas których alergeny łączą się z określonymi przeciwciałami IgE, czemu towarzyszy uwalnianie się silnie działających substancji chemicznych przez mastocyty oraz inne komórki ustroju. Zaburzenia należące do tej grupy to dobrze znany katar sienny, astma oraz wyprysk.
- Reakcje typu II: pojawiają się wtedy, gdy przeciwciała reagują z antygenami wewnątrz komórek lub tkanek, lub też kiedy przeciwciała na powierzchni komórki ułatwiają monocytom jej wchłonięcie. Do tego typu zaliczamy wiele chorób autoimmunologicznych oraz reakcji pojawiających się w wyniku transfuzji krwi niezgodnej grupowo.
- Reakcje typu III: obejmują złożone reakcje odpornościowe, będące następstwem odkładania się związków przeciwciał z antygenami w tkankach oraz naczyniach krwionośnych. Zaburzenie typowe dla tej grupy to to choroba posurowicza, „płuco rolnika” i prawdopodobnie reumatoidalne choroby stawów oraz inne choroby autoimmunologiczne.
- Reakcje typu IV:dotyczą tzw. wrażliwości opóźnionej i są spowodowane przez uwrażliwione w wyniku kontaktu z określonym antygenem limfocyty T. Są to reakcje pośredniokomórkowe, w których przeciwciała nie biorą udziału. Ten typ reakcji opóźnionej związany jest z wypryskiem kontaktowym, pewnymi rodzajami nadwrażliwości na leki oraz odrzuceniem przeszczepu przez organizm.
Rodzaje alergenów
- Wziewne: pyłki (różne pyłki drzew, chwastów, trawy, oraz kwiatów), kurze i pyły (kurz domowy, pył mączny i pochodzący z ziaren, pył pochodzący z siana), drobinki złuszczonego naskórka oraz sierści zwierzęcej, zarodniki grzybów, substancje chemiczne (przemysłowe, domowe, środki owadobójcze), odchody owadów (odchody roztoczy w mące oraz ziarnach zbóż)
- Kontaktowe: rośliny, odzież, leki stosowane w formie maści lub kremów, leki czyszczące (mydła, szampony, detergenty), kosmetyk (np., dezodoranty, perfumy, farby do włosów), metale (zwłaszcza nikiel i chrom),
- substancje chemiczne (atramenty, barwniki, smary)
Pokarmowe: produkty spożywcze (pszenica, mleko, jaja, orzechy, owoce morza, dodatki spożywcze) - Wstrzykiwane: leki, jad owadów (os, pszczół, szerszeni)
Daria Ciunelis